Elana Barker

Die huis waarin al vier ons kinders grootgeword het, Koedoestraat 4, is in ‘n doodloopstraat. Daar was nie sommer karre wat verbygery het nie en ons kon uit die leefvertrek deur die venster sien as iemand verdwaal en net weer omdraai. Voor die hek was daar ‘n bruggie waaroor jy moes ry, die kanaal loop daarlangs en al die huise langs die kanaal kon altyd water lei uit die kanaal.

Ek onthou hoe lekker ek in die kanaal gespeel het. ‘n Kanaal-dag het altyd onverwags sy opwagting kom maak, ‘n dag het gewoonlik ‘n kanaal-dag geword as mens baie verveeld was en jy begin loop rond en wonder wat jy kan doen. Die water wat voor die huis verby geloop het, was altyd vol moontlikhede en planne: party dae kry mens ‘n plan om met ‘n tube af te dryf, ander dae is mens weer lus om ‘n papier bootjie dop te hou en soms wat ek net lus om te sit en grawe vir mossels.

Ek het al op ‘n kol ‘n klein baber ook uitgetrek met ‘n stok en lyn wat ek sommer net aanmekaar vasgeknoop het. Koedoestraat 4 is nie meer ons huis op Upington waar ons kinders kan gaan kuier nie, omdat my ma nou alleen is en kleiner gegaan het. Daar is ‘n groot stuk waarop my kinders uitmis van my lekker herinneringe wat ek graag met hulle sou wou deel.

Die kanaal het ook ‘n spesiale plek in my ma se hart gehad, sy het ‘n gedig opgedra aan die kanaal:

Hulde aan die voor

Deur: Elsa Smith

Dis asof ek dit nou nog hoor –

My ma se stem:

“My kind gaan haal vir ons ʼn bietjie vars water by die voor”,

Ek onthou ook nog die vaalgeel bieliekom,

as hy vol was, maak hy nogal mens se arm lam.

Dit was die hartland van ons kinders,

die kweekstuk by die voor.

Tussen fluitjiesriet en Jan-Twak-bos,

het ons alle sin vir tyd verloor.

Daar het ons vir ure ge-mevrou-mevrou,

ons tee was troebel water wat uit die voor uit kom,

ons koeke was van modder, vars gebak en gou –

kunstig versiermet grassies en die Jan-Twak se blom.

Ons spelpatroon het skielik omgedraai

wanneer die seuns bykom.

Dan het ons die krappe afgemaai,

en oorlog met dieselfde klei gevoer –

ons krete het die gestorwenes se gebeentes

bo in Kalksluit gelaat roer.

                      _____________________________________________

Toe ons hier intrek, was my kinders klein

en ek was baie bang,

ek moes eers die erf omhein.

Gou het ek geleer, dis nie die water wat die kinders nader trek,

die staantyd van die watersloot,

dís wat hul aandag trek.

Dis vissies soek en krappe dood

en kleilat gooi verwoed.

Ook groter visse vang, kompleet met lyn en hoek.

Toe kon hulle ook met eie hande vroetel

in dieselfde voor se klei, lê die koekies in die son en bak

lank nadat die kanaal weer loop en ons weer water lei.

Rustig vloei hy deur ons dorp –

Bied ʼn fees vir elke oog.

Sorgsaam soos ʼn regte moeder wat haar tuinkinders nog soog.

Uit hom uit pomp ons, sproei ons, lei ons

net soos dit ons behaag.

Hy is die lewensaar van elke van se tuine

met sy troebel water voed en laaf hy,

Die lof van hierdie wilde lower is als net syne.

Dis nou nie meer ʼn voor, die mense noem hom nou kanaal.

Tog kan die kinders steeds die vreug van kindwees uit hom haal.

Die grootmense meet weer met ander waardes –

hulle wil in hom belê –

hulle soek al immers erwe wat reg langsaan hom lê.

Laat ons hierdie waterbron waardeer,

En laat ons by hom leer –

om sonder vra, altyd maar te gee.

Ons moet hom baie mooi bewaar,

omdat ons kleinkinders ook nog

Herinneringe rondom hom vergaar.

ʼn Revolusie impliseer die skielike, radikale weerstand teen ʼn geleidelike verandering. Die afgelope ruk loop ek met die woord in my kop rond en ek vra heeltyd myself af: Self, is ek en jy besig met ʼn revolusie? Ek het sedertdien nog nie ʼn duidelike antwoord gekry nie en worstel steeds hiermee.

Op skool was ek nooit juis ʼn pliggie nie, ek het genoeg huiswerk gedoen om nie die tempo te verloor nie, maar ook nie te veel huiswerk nie, want dan sou dit beteken dat ek met my sosiale lewe moes boet daarvoor. Ek kon my altyd verkyk aan die kinders wat optimaal kon funksioneer onder reëls, dit het hulle veilig laat voel en hulle wou graag so veel moontlik reëls nakom sodat hulle so soet moontlik kon lyk.

Op universiteit was die reëls, tot my verligting, aansienlik minder, maar weer was daar hierdie uitsonderlike groepie mense wat reëls kon uitsnuffel en dit om hulle gepak, soos ʼn klein skaapkraaltjie. Dit het hulle gelukkig gemaak om al die reëls na te volg, dit het my gelukkig gemaak om dit te breek. Dit het gevoel of ek ontsnap en wegbeweeg van ʼn klein kampie na ʼn groot veld, alle bagasie wat my swaar en mismoedig laat voel het, kon ek agterlaat as ek vryheid kon proe.

Ek sal nooit die aand vergeet toe ek en ʼn paar vriendinne in ons eerstejaar bestempel is as die vrot appels nie, ons is aangesê deur die HK om voortaan ʼn lae profiel te handhaaf. Dit het ons meer motivering gegee om nie ʼn lae profiel te handhaaf nie en om gestand te doen aan ons “vrot appel” etiket wat aan ons nekke gehang is. Die meisies wat geduldig gewag het tot hulle vir die eerste keer kon uitgaan saans, het ook nooit juis hand uitgeruk nie. Hulle het soos dit ʼn beskaafde dame betaam, vroeg teruggekeer koshuis toe – en ek is seker daarvan hulle het ook eers gaan bad en tande geborsel voor hulle in die bed gekruip het.

Elkeen doen waarmee hy/sy gemaklik is en wat hom/haar vrede gee. Vir die een of ander rede bevraagteken ek maar net van kleins af goed om my. Ek onthou toe ek klein was, is daar altyd vir my aan tafel gesê: “Laan hou op vergadering hou”. Ek wonder, pluis uit, vra te veel vrae, sê te veel. Maar dit is hoe ek op halwe waarhede en oplossings afkom, dit laat voel my rustiger voel as ek my hart koel gepraat het, dan het alles weer taamlik sin.

Met die tyd waarin ons is, word ons met baie reëls gebombardeer en daar is vreeslik baie moets en moenies. Nooit het ek luidkeels aangekondig dat ek van hierdie reëls nie gaan nakom nie, aan die begin het alles heel doenbaar geklink vir my. Namate die tyd verbygaan, het my oeroue drang om oor die skaapkraaltjie se heining te klim maar weer ingeskop.

Ons het ʼn paar dae gelede iewers deur die loop van die middag ʼn tweede behoefte ontwikkel om te gaan stap, die kinders was gefrustreerd en ons is uit by die deur. ʼn Goeie 500 m weg van die huis het ek besef nie een van ons het maskers aan nie, ek was eintlik bly ek het vergeet, want nou kon ons weer ʼn slag lekker met mekaar gesels en nie klink asof ons ʼn bank wil beroof nie. Vreemd soos die motors verby ry, kon ek koppe sien wat draai en ons bietjie aankyk.

Eweskielik is ons verkeerd omdat ons nie ʼn stukkie lap het wat ons monde en neuse toemaak nie, en nog erger, ons stel ons kinders aan die buitelug bloot sonder maskers. Net toe ek nog besig is om vir Abrie ʼn grap te vertel, waarvoor hy nie wou lag nie, staan ʼn man en kyk vir ons vanuit sy voorportaal agter sy traliehek, waar daar nie kieme is nie. Ek waai vir hom en besef toe vinnig hy wil nie terug waai nie. Toe ons verby sy huis is, het ek ʼn gemompel gehoor.

Jan, ons oudste, is wel lief vir reëls en kon nie verstaan dat ons in kiemtyd in die middag gaan stap nie: “ons gaan kieme kry Mamma”. Ek moes my woorde baie versigtig kies om vir hom op ʼn mooi manier te laat verstaan dat kieme nie tyd kan lees nie en dat sommige reëls nie altyd sin maak nie.

As die kind in die hoërskool was, sou ek net kon sê dat mens maar ʼn middelvinger vir party reëls mag wys. Ek het nooit besef ons land het so baie liefhebbers van reëls nie, maar deesdae is mens byna elke dag oor iets nuuts verbaas. Mense verklik mekaar oor ʼn bietjie gerondloop en bene rek, die tronkvoëls vat nou die strate want hulle is bang hulle kry die virus in die tronk, honger mense se kos word gesteel deur mense wat hul eie kos kan koop, maar solank jy slegs tussen 07:00 en 09:00 buite is en ten alle tye jou masker dra is die Kaap Hollands.

Die skoolwerk kom in vir my Graad R kind en is meer as wat ek wil hê dit moet wees, so ek sif deur alles en kies my tye van skoolhou versigtig. As hy met ʼn plan soggens wakker word en haastig sy pap eet sodat hy buite kan kom, gaan ek nie in sy pad staan met vorms, getalle en letters nie.

So nou en dan vra ek myself: “Self, moet ek nie maar bietjie meer skoolwerk met Jan doen nie, wat as hy agter raak?” Dan antwoord Self (ek vermoed dis my gewete, maar sy is ook my enigste maatjie deesdae): “los hom dat hy oor die heining klim en gaan ontdek.”

Ek het vandag vir Jan en Ben weereens gelos om hul harte uit te speel en dit raak net lekkerder, die jaghuisie is nou tans ʼn army huisie waar meeste van die lekkergoedvoorraad ook gestoor word, vir die wis en onwis. Daar is ook slaapsakke, ʼn lig en legkaarte vir as hulle nou regtig verveeld raak.

Niemand weet wat is reg of verkeerd nie, maar as jou reg, reg voel, kan dit nie verkeerd wees nie. Miskien is die revolusie in wording nie ʼn slegte een nie en een waar ons vir ons kinders leer om vir hulself te mag dink en redeneer.

Ek is ʼn laatlam van vier en van Standerd 2 was ek die enigste kind in die huis en die grotes is toe op universiteit en het begin werk. Ek moes altyd hoor ek kry dinge te maklik en ek hoef nie te lank te wag vir iets nie. Ek het in Standerd 5 ʼn CD-speler gekry, ek dink die ander kinders moes langer wag vir ʼn radio.

Ek kon meer klere kry, want daar was nou net een kind om voor klere te koop in die huis. Ek kon ook bietjie meer my sê inkry en ʼn lelike antwoordjie terug snip, want my ma-hulle was nie meer in die dissipline game nie. So om ʼn laatlam te wees, het sy voor – en nadele, maar omdat ek nie te lank hoef te gewag het vir wat ek wou hê nie (al het dit vir my so gevoel), het ek nie juis die betekenis van die woord “waardeer” geleer nie.

Ek het ʼn hele klompie jaar skoolgehou en “waardeer” het gereeld opgekom as een van die woorde vir Vrydae se speltoetse. Dit kan so maklik as “waardeur” gesien en geskryf word. Jy kyk so maklik deur die woord en dink jy hoor reg, maar eintlik is dit iets anders. So, ek het gedog ek het vir “waardeer” taamlik onder die knie gehad. Mens kyk mos rondom jou en sien raak wat jy het en sê dankie daarvoor, dis mos wat waardeer beteken, nie waar nie? Of so het ek gedink.

Die afgelope ses weke het ek die huis probeer skoonhou, vir die kinders ʼn juffrou probeer wees en agter my rekenaar ingeskuif op vreemde tye om te probeer werk, met die klem op probeer. Alles was maar ʼn poging, alhoewel ek nie juis een van die drie vreeslik goed kon doen nie, aangesien die dag te kort is en partykeer is alles net te oorweldigend dan wil ek net sit, vir geen rede nie, net omdat sit sit is.

Vanoggend het Emily, ons huishulp van die afgelope 9 jaar, weer teruggekom. Dit is asof tyd nie stilgestaan het nie. Dieselfde ritueel om eers grappies met die kinders te maak terwyl hulle pap eet, die gerusstellende geluid van die wasmasjien wat ritmies sy werk doen, rondstaan skottelgoed wat eweskielik verdwyn, gebondelde beddegoed wat weer seepglad gestryk is met kussings mooi op hul plekke, stof wat gaan lêplek soek het in die kleinste gaatjie het verdwyn en Emily se geselsies met haar vriendinne oor die foon terwyl sy werk. Eweskielik is ons huis se bestuurder terug, ek kan nie meer in my jamies in die huis rondloop nie, dit voel nie reg nie, so ek het maar vir die eerste keer in twee maande weer klere gekies wat bymekaar pas.

Ek en Jan kon skoolwerk doen vanoggend, terwyl Ben homself soet besig gehou het en Abrie was ook op sy pos en aan die werk. Ons het ons skooltakies afgehandel, Jan was maar te dankbaar dat hy weer kon begin speel en ek kon met nuwe woema met my eie werk begin, want ʼn groot deel van die dag se werk is reeds vermag. Ek kon gedoen kry wat ek wou, die kinders het hulself soet besig gehou die hele middag en het net een keer vir koeldrank en ʼn verassing kom vra.

Tussendeur het Emily verwoed ingevaar met die stofsuier, klere gestryk en die vloer blink gemaak. Vanaand se kos was lekkerder as ander aande, want daar was struktuur in ons dag en ek wil darem vir Emily ietsie lekkers gee vir haar eerste aand weer terug by ons.

Die dag is verby, maar dit was anders as ander dae, ons is weer voltallig, daar is weer ʼn ritme in die huis en daar is tydgleuwe vir spesifieke dinge.  Ons het Emily se plek probeer volstaan, maar het dit nie baie goed reggekry nie.  Ja, dit is beslis ʼn eerstewêreld bekommernis om jou huishulp te kan verlang, nie almal het dit nie, maar dit gaan oor meer as net die netheid en die reuk van jik en seepborrels wat spat. Dit is die vrolike energie wat iemand in ons huis inbring, sonder dat sy so oulik hoef te wees en dat sy voel dit is haar huis ook en dat sy hier hoort, wat vir my die heel lekkerste gedagte is.

Vanaand weet ek wat waardeer beteken.

Op 19 het ek begin kennis maak met verlange. Elke Sondag het soos ʼn ewigheid gevoel en al was ek in die koshuis, waar daar geen tekort aan geselskap was nie, was ʼn Sondag ʼn stil, dooie dag. Ek dink nou nog terug aan die dae toe ek nog nie verlang het nie en ek wens ek kon vir my klein self gaan sê het om die geborge, veilige gevoel meer te koester. Roetine is nie altyd lekker nie, maar roetine het gemaak dat ek sekere goed nou nog glashelder kan onthou.

Ek onthou Sondae oggende se opstaan, ons kon ʼn rapsie later lê as deur die week. My pa se ritueel, waarvan hy nooit afgewyk het nie, was om aan te trek, hare in ʼn netjiese kuif te kam in die badkamer, terug in die gang na hulle kamer om kerkgeld te kry wat hy in ʼn klein springbok balsakkie gebêre het, dan het hy sy baadjie aangetrek en pepermente vir almal afgetel. Toe die ander kinders nog in die huis was, was ons ses mense wat pepermente moes kry.

My ma het altyd ekstra mooi gelyk op ʼn Sondag en dit was vir my lekker want dit was die enigste dag in die week wat ek haar met hakskoene gesien het. Ma het haar leersak met haar Bybel en notaboekie en klein potloodjie daarin gereed, Pa het sy pepermente en kerkgeld en almal spuit nog vir oulaas lekkerruik en trek reg voor die spieël. So het ons al ses dan kerk toe gestap, ek onthou ons kon die hele straat se breedte volmaak.

As ons net buite die hek was, voor die posbus, het elkeen ʼn peperment gekry om te suig, nie te kou nie, want dan raak dit gou op. Ons mag nie hard gelag het en simpel grappe gemaak het nie, want ons is op pad kerk toe en moes nou stemmig wees. As ons die skerp bult begin uitstap het, het Ma altyd gekla oor die ou stink boompie wat soos katpis ruik, dan het Pa met haar geraas, want sy sê dit te hard en die mense gaan haar hoor.

Bo die bult, kon ons die kerk sien, hy het net ander kant die hoofstraat gestaan en gewag vir almal om op hul gewone plekke te kom sit. Hoe nader mens aan die kerk gekom het, hoe stiller het almal geword en indien daar nog wel ʼn laaste grappie of giggel was, was dit nou teen die tyd heeltemal van die tafel af.

My pa het nie geraas nie, net gesê: “Ousus”, maar dit het my nogal simpel laat voel so ek wou dit liefs vermy. Mens bars nie net by ʼn kerk in nie, daar is ʼn proses: ouer mense wat naby aan jou loop stap eerste in, knoop ʼn geselsie aan met ʼn paar kennisse maar hou dit steeds stemmig en in ʼn lae stemtoon, vat ʼn kerkblaadjie by die deur, loop in en draai dadelik regs en neem jou plek in en moet ook nie rondkyk-rondkyk loop nie, jy loop om by jou plek uit te kom. Indien ʼn gesin vir een of ander rede op jou gesin se plek sit, is daar ʼn effe ongemaklike situasie, alhoewel die rye voor nog baie spasie het, staan die gesin wat gewoonlik op die plek sit en kyk vir die sittende gesin. As die sittendes nie hul plek wil afgee nie, word daar saggies verby hulle in die ry geskuur, maar jou ry is jou ry, jy moet daar sit ten alle koste. Indien die gesin die ongemaklikheid aangevoel het en besef hulle het jou plek gesteel, dan het hulle vinning middel toe geskuif.

Sodra almal gemaklik was en hul Bybels in die rakkies gesit het van die voorste banke, buig almal hoofde. Ek het nooit geweet hoekom ek dit moet doen nie, ek het maar my oë toegemaak en gehoop Ouma Ella het weer sousboontjies onthou vir middagete. Die oom wat die voorsang gedoen het, het ʼn groot verantwoordelikheid gehad en die hele gemeente het vir hom gekyk terwyl daar gesing is. Dan het die dominee met sy preek begin en daar moet stil gesit word. My pa het gewoonlik langs my gesit, hy het agtergekom as ek rondkyk of nie oogkontak met die dominee maak nie en dan het ek ʼn ligte tikkie gekry om my te herinner om te fokus.

Aan die einde van die diens het ons, ons kollekte by die sydeur ingegooi en ek het altyd bietjie meer die kollekte tannies geniet wat aan die einde van die dienste by die deure gestaan het. Hulle het bietjie meer geselsies gemaak. Oorheersend was daar ʼn meer geselligheid onder die mense buite en die volume kon nou ʼn klein bietjie opgedraai word. Om nou te praat oor ʼn toetswedstryd van ʼn rugbyspan is aanvaarbaar. Ooms het vasgehaak bymekaar en tannies het begin voetjie klop want daar is ʼn ding in die oond en voorbereidings vir die middagete moet begin.

Ons het vir ouma Ella gehad wat langs ons gebly het, sy het ons meeste Sondae genooi vir ete. Die Sondae wat sy gekook het, het sy kerk op die radio geluister en nie saamgekom nie en haar been het haar gepla, so sy was gemaklik met kerk by die huis.

Ek onthou ouma Ella het ʼn blink, ronde eetkamertafel gehad en bo-op was ʼn ding wat kon draai. Sy het dan al die kos op die ronde deel kom sit, dan kon almal skep, sonder om oor mekaar te rek. Ouma Ella was lief daarvoor om soet te kook, soet patats, soet boontjies, soet perskes, rys, sagte vleis en dalk een sout groente soos boontjies. Die sousboontjies was my gunsteling en ek het dit altyd met rys gemeng en klein porsies van als geskep sodat ek nog plek gehad het vir ʼn tweede bergie. Poeding was gewoonlik ʼn roly poly met vla. Ek het eendag raas gekry, want ek het gesê die roly poly lyk soos ʼn wurm. Pa het gevoel dit is onvanpas en mens vergelyk nie Ouma se gebak met goggas nie.

Dan het ons skottelgoed gewas en Pa het koerant gelees en as als weer op hul plek is het ons vir Ouma gegroet en huis toe gestap. Die volgende logiese ding wat gevolg het was die middagslapie. Ek weet nie hoekom die televisieprogramme op Sondagmiddae ekstra vervelig moes wees nie, maar ek het maar deurgedruk en gekyk.

Hier teen 16:00 se kant was die middagslapie verby en dan het ons Klippunt toe gery en by die familie gaan kuier. Net voor sononder was ons weer terug by die huis en dan op Sondagaande was dit Pa se beurt om kos te maak. Aangesien ons ʼn groot middagete gehad het, het hy volstaan by eiers. Jy kon kies hoeveel gekookte eiers jy wou hê. Terwyl hy die eiers kook moes ek die tafel dek, dan is die res van die aand gevolg deur Carte Blanche, die 20:00 fliek, tas regpak vir môre se skool en gaan slaap.

Dan moet daar eers weer vir ʼn week gewerk word, voor jy weer hierdie rustigheid kon beleef. Sondae bring steeds heimwee en verlange op, nuwe roetines en gewoontes is gebore. En dan wonder ek of ons ook daarin sal slaag om sulke helder herinneringe te skep vir ons kinders.